مشخصات عقل کامل از دید امام هشتم علیه السلام

امام علی بن موسی الرضا می فرمایند: عقل شخص مسلمان کامل نمی شود مگر این ده خصلت در او جمع شود :

۱-  از او امید خیر می رود.

2- از شر او در امان هستند.

3- خیر اندک دیگران را بسیار می انگارد.

4- خیر بسیار خود را اندک می شمارد.

5- از طلب حاجات به سویش خسته نمی شود.

6- از طلب علم در طول روزگارش خسته نمی شود.

7- فقر در راه خدا را از غناء و ثروت بیشتر دوست دارد.

8- ذلت(ظاهری)درمسیرکسب رضایت خداوند، نزد او محبوبتر است ازعزت(ظاهری)درکسب رضایت دشمن خداوند.

9- گمنامی را از شهرت بیشترخواهان است.

10- پس فرمودند :دهمی وچیست دهمی ؟ سوال شد: دهمی چیست؟ فرمودند: احدی را نمی بیند مگر اینکه گوید: او بهتر از من و با تقواتر است؛ زیرا مردم دوگونه اند :شخصی که بهترو باتقواترازاوست وشخصی که بدترو پایین تراز اوست. پس اگر با شخص بدتر از خودش مواجه شد باید با خود بگوید: شاید خیراین شخص، باطنی (و درسویدای دلش نهفته )است  و این امر برایش بهتر(و به مصلحتش نزدیکتر)است ولی خیر من ظاهری است و این امر برایم بد است؛ وهرگاه با کسی که از او بهتر و با تقوا تر است مواجه شد، باید نسبت به او تواضع و فروتنی کند و به او ملحق شود. پس هرگاه چنین کند قطعا مجدش برافرازد و خیرش مطبوع و مورد پسند شود و یادش نیکو و(خوشنام )گردد و آقا و سرور اهل زمانش شود.

وَ قَالَ الرضا ع: لَا یَتِمُّ عَقْلُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ حَتَّى تَکُونَ فِیهِ عَشْرُ خِصَالٍ، الْخَیْرُ مِنْهُ مَأْمُولٌ، وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ، یَسْتَکْثِرُ قَلِیلَ الْخَیْرِ مِنْ غَیْرِه،ِ وَ یَسْتَقِلُّ کَثِیرَ الْخَیْرِ مِنْ نَفْسِهِ، لَا یَسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَیْهِ، وَ لَا یَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ، الْفَقْرُ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْغِنَى، وَ الذُّلُّ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْعِزِّ فِی عَدُوِّهِ، وَ الْخُمُولُ أَشْهَى إِلَیْهِ مِنَ الشُّهْرَةِ؛

ثُمَّ قَالَ ع: الْعَاشِرَةُ وَ مَا الْعَاشِرَةُ.

قِیلَ لَهُ: مَا هِیَ؟

قَالَ ع: لَا یَرَى أَحَداً إِلَّا قَالَ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی وَ أَتْقَى، إِنَّمَا النَّاسُ رَجُلَانِ، رَجُلٌ خَیْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى، وَ رَجُلٌ شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى. فَإِذَا لَقِیَ الَّذِی شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى قَالَ: لَعَلَّ خَیْرَ هَذَا بَاطِنٌ وَ هُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ خَیْرِی ظَاهِرٌ وَ هُوَ شَرٌّ لِی، وَ إِذَا رَأَى الَّذِی هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى تَوَاضَعَ لَهُ لِیَلْحَقَ بِهِ، فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ عَلَا مَجْدُهُ وَ طَابَ خَیْرُهُ وَ حَسُنَ ذِکْرُهُ وَ سَادَ أَهْلَ زَمَانِهِ.

لغات مشکل

مِنْهُ مَأْمُولٌ: از او امید می‌رود

لَا یَسْأَمُ: خسته و دل زده نمی‌شود

الْخُمُولُ: گمنامی

منبع

تحف العقول، ص443

خصال، ج2، ص433 (از پیامبر ص، با اندکی اضافه)

امالی طوسی، ص153 (از امام صادق ع، با اندکی اضافه)

روضة الواعظین، ج1، ص7 (از پیامبر ص، با اندکی اضافه)